Retinada Kök Hücre Tedavisi ve Geleceği


Okuma:547

Kök hücre tedavisi, göz arkasındaki hasarlı hücrelerin rejenerasyonu konusunda, retina uzmanlarına yeni bir yol açabilecek gibi görünmektedir.

 

Kısa Bir Bakış

• Göz, kök hücre tedavisi için en uygun dokulardan biridir.
• Kök hücre tedavisi için iki temel yaklaşım söz konusudur: Hücre replasman tedavisi (değiştirme, yerine koyma vb.) ve rejeneratif tedavi (yenileyici, iyileştirici vb.).  İkinci seçenek göz hastalıklarının tedavisinde daha uygun gibi görünmektedir.
• Retina pigment epitel hücrelerinin yenilenmesini hedefleyen kök hücre tedavisi ile bir gün; miyopik maküla dejenerasyonu, Stargardt Hastalığı ve yaşa bağlı maküla dejenerasyonu gibi hastalıklar tedavi edilebileceklerdir diye düşünülmektedir.

 

Dejeneratif retinal hastalıklar, geri dönüşümsüz körlük ve görsel işlev kaybının önde gelen nedenlerinden biridir. Mevcut tedaviler düşünüldüğünde, retinal dokunun patolojik kaybından muzdarip hastalar için en büyük umut, hastalık progresyonunu yavaşlatmaktır. Fakat bu konudaki gerçek bir atılım ufukta belirmektedir.

 

Kök Hücre Tedavisi ve Retina

Retina, birçok nedenden ötürü kök hücre tedavisinde cazip bir hedef durumundadır. Göz; kolay ulaşılabilir bir organdır ve yeni cerrahi yaklaşımlarla kök hücreler gözün arkasındaki hedef lokalizasyonlara transplante edilebilir. Göz, yapısal olarak kompleks bir organ olmasına rağmen, içerdiği farklı tipteki hücre sayısı sınırlıdır. Bu nedenle, retinal kök hücre tedavisi pigment epitel hücreleri, ganglion hücreleri veya fotoreseptörler gibi tek bir hücre tipini yenilemeyi hedefleyebilir.

Göz, göreceli olarak küçük bir organ olduğu için, büyük organlara kıyasla tedavi için daha az sayıda kök hücre yeterli olabilir. Kök hücreler hastalıklı bölgeye taşındıktan sonra, gözün immünolojik açıdan ayrıcalıklı doğası, doku reddi riskini minimize eder ki bu durum diğer organlara transplante edilen hücreler için en büyük risktir. Ek olarak, kök hücre fonksiyonlarının monitorizasyonu ve sürekliliğinin değerlendirilmesi için oküler yapı ve fonksiyonları ölçecek çok sayıda araç vardır.  Bu avantajları, kök hücre tabanlı klinik araştırmalarda, retinal hastalıkları ön planda tutmaktadır.

 

Kök Hücre Temini

İnsan kök hücrelerinin temini, kök hücre tedavisi konusunda çok önemli bir meseledir. Bu alandaki ilk denemelerde hücreler döllenmiş embriyolardan elde edilmişti. İnsan embriyolarının tedavi amaçlı kullanımı, önemli etik tartışmaları beraberinde getirmesiyle birlikte, araştırmacılara diğer potansiyel kök hücre kaynaklarının keşfinde kılavuzluk etmiştir. Bunlardan bir tanesinde yetişkin somatik hücreler, kök hücre oluşturmak için büyüme modülatörleri ve transkripsiyon faktörleri ile muameleye tabi tutulmuş; bu uyarılmış pluripotent kök hücrelerin (iPSCs) arzu edilen dokunun oluşumu için kaynak olarak kullanılabileceği düşünülmüştür.

Erişkin kök hücre kullanımındaki bir başka seçenek, özelleşmiş dokulardaki kemik iliği, diş pulpası ve korneal limbus gibi farklılaşmış hücrelerin varlığıdır. İnsan vücudu hasarlı hücre veya dokuları tamir etmek veya yenilemek için farklılaşmış kök hücre kaynakları ihtiva eder; ancak erişkin kök hücreler alternatif gelişim basamaklarına yönlendirilebilir ve farklı doku çeşitlerinin yenilenmesinde kullanılabilir.

Somatik hücre çekirdeğinin transferi sonucu oluşan döllenmemiş oositler yoluyla (partenogenetik yol) kök hücreler oluşturacak yöntemler geliştirilmiştir. Bu şekilde immünolojik olarak eşleştirilmiş kök hücre bankalarının genel kullanıma sunulması amaçlanmıştır. Bu yöntemlerden herhangi biriyle kök hücre elde etmek kavramsal olarak kolay olsa da, prosedürlerin lojistik anlamdaki kompleks yapısı kök hücre tedavisinin rutin kullanımı önündeki önemli bir engeldir.

 

Retinal Kök Hücre Tedavisinin Endikasyonları

Nöral hücrelerin (fotoreseptörler, internöronlar veya retinal ganglion hücreleri) veya retina pigment epiteli (RPE) gibi destek hücrelerinin ilerleyici kaybıyla seyreden retinal hastalıklar kök hücre tabanlı tedavilerin potansiyel hedefidir. Başlangıçta, sinaptik yeniden bağlantı gerektirmemesi nedeniyle RPE hücrelerine odaklanılmışsa da, bu hücreler birçok dejeneratif hastalıkta önemli rol oynamaya devam etmektedir. RPE hücreleri sağlıklı fotoreseptörlerin korunmasında anahtar rol oynar ve bazı hastalıklarda RPE hücrelerinin patolojik kaybı rod ve/veya konların kaybına neden olur. In vitro olarak RPE hücrelerine farklılaşmış insan embriyonik kök hücreleri; halihazırda miyopik maküler dejenerasyon, Stargardt Hastalığı ve yaşa bağlı maküla dejenerasyonu ile ilgili klinik çalışmalarda kullanılmaktadır. Nöronal retinal hücreler içinde fotoreseptörler, tek doğrultuda sinyal iletmesi bakımından, kök hücre tedavisi için ilginç bir hedeftir; bu nedenle bu hücrelerin nakli diğer nöronal hücrelerle kıyaslandığında daha kolaydır. Glokomla ilişkili ganglion hücre kaybının tedavisinde de ilgi, otolog kemik iliği kökenli kök hücreler üzerinde yoğunlaşmıştır ve temel araştırmalar ve erken klinik çalışmalarla desteklenmiştir.

 

Terapötik Uygulamalar

Rejeneratif tıp, vücudun kendi kendini onarmakta yetersiz kaldığı hastalıklara çözüm üretmek için tasarlanmıştır. Hücre replasman tedavisi kök hücrelerin terapötik uygulamalarından sadece biri, belki de en önemlisidir. Hücre replasman tedavisinde, farklılaşmış hücreler yenileme amacıyla hasarlı hücrelerin yerini alır. Parakrin etki olarak da bilinen bir başka alternatif yöntem ise rejeneratif yaklaşım yoluyla kurtarma tedavisidir. Bu yöntemde, transplante kök hücreler siliyer nörotrofik faktör (CNTF) gibi trofik faktörleri salgılayarak, nöronal hücre sağ kalımına etki eder. CNTF salgılayan bu hücrelerin normal gelişimsel basamakları taklit ederek dokuları çoğalma ve kendi kendilerini tamir için indükledikleri düşünülmektedir.

Son yıllarda retinal hastalıkların tedavisi noktasında önemli ilerlemeler kat edilmiş olmasına rağmen, birçok hasta hala görme kaybından muzdariptir. Çeşitli retinal hastalıkların tedavisi için kök hücreleri hedef alan bir dizi klinik çalışmalar hala devam etmektedir.

 

Engeller ve Gelecek

Her ne kadar kök hücre araştırmaları ilerlese de, birçok soru hala cevapsız kalmakta ve aşılması gereken birçok engel yer almaktadır. Kök hücre tedavisinde en önemli sorunlardan bir tanesi de transplante hücrelerin mevcut hastalıktan etkilenip etkilenmediğidir. Dejenere retina, sinaptik modellenmeyi tetikler ve bu da alışılmadık sinaptik bağlantıların oluşmasına neden olur. Bir de, transplante hücre sağ kalımı hastalığın progresyonuyla değişikliğe uğrayabilen çevresel şartlara da bağlıdır.

Rejeneratif tıptaki son gelişmeler, dejeneratif retinal hastalıklardan muzdarip hastalar için iyi haberlerin geleceğine işaret etmektedir. Birçok klinik çalışma, kök hücre tedavisinde ivmeyi daha öteye taşımaktadır.

Belki de, gelecekte rejeneratif tıp ile sağlanacak yedek parçalar ile artık çalışmayan bu makinaları tamir etme imkânı doğacaktır.

 

[Kaynaklar: 1- Hyde DR, Reh TA. The past, present, and future of retinal regeneration.Exp Eye Res. 2014; 123: 105-106. 2- Shapiro A. The Future of Stem Cell Therapy in Retina. Retina Today. 2015; May-June: 22-23. 3- Casaroli-Marano RP, Zarbin MA. Cell-based therapy for retinal degenerative disease. Preface. Dev Ophthalmol. 2014;53:XI-XII.]

 

Not: Katkılarından dolayı Dr. Çağrı İlhan ve Dr. Mehmet Çıtırık’a teşekkür ederiz.

 

Web sitemizdeki bu bilgiyi, sunu ve yayınlarınızda aşağıdaki şekilde kaynak göstererek kullanabilirsiniz.

 

(İlhan Ç, Çıtırık M, Teke MY. Retinada Kök Hücre Tedavisinin Geleceği. http://www.retinaclub.com/ Son Güncellenme Tarihi 01/03/2017).